آشنایی با نهج البلاغه

نهج البلاغه بعد از قرآن کریم بزرگترین و پرمحتواترین کتاب دینی ماست که اخ القرآن (برادر قرآن) لقب یافته است. مولف آن محمد بن حسین موسوی (ره) معروف به سید رضی که در سال 359 (ه-ق) در بغداد در خانواده ای برجسته از خاندان علویان بغداد متولد شد. از سوی پدر به پنج واسطه به امام هفتم حضرت موسی بن جعفر علیه السلام و از سوی مادر با شش واسطه به امام چهارم حضرت علی بن الحسین علیه السلام می رسد. سید رضی درادب ، بزرگی ، عزت ، معرفت و حکمت ، انسانی بی نظیر بود. در عصر خودش مدرسه دارالعلم را تاسیس کرد و برای اینکه دانشجویانش هم مانند او تربیت شوند، به هریک از آنان کلیدی داده بود تا هر گاه به چیزی نیاز داشتند خود در انبار را بگشایند و هر چه خواستند بر دارند. تا با این کار عالمانی بلند همت، باعزت، بخشنده و قوی تربیت شوند.

سید رضی ره درسال 400 (ه-ق) کتاب نهج البلاغه را تالیف نمود و به سال 406 (ه-ق) چشم از جهان فرو بست.

نهج البلاغه چگونه تالیف شد؟

سید رضی (ره) دراین خصوص می گوید: درآغاز جوانی شروع به تالیف کتابی در خصایص ائمه علیهم السلام نمودم. چون از خصایص امیرالمومنین علیه السلام فارغ شدم در بخش آخر تنها کلمات کوتاه آن حضرت را نوشته بودم. جمعی از رفقا آن را دیدند و بسیار پسندیدند. پس تقاضا کردند که خطبه ها و نامه های آن حضرت را هم اضافه کنم. آنها می دانستند چنین کتابی از لحاظ شیوایی و رسایی و گوهرهای پنهانش مانند نخواهد داشت و سخنانش رنگ علم الهی و عطر سخنان پیامبر ص را به همراه دارد.

چرا این کتاب نهج البلاغه نامیده شد؟

نهج به معنای راه و روش و بلاغت به معنی شیوایی و رسایی سخن می باشد. مولف نهج البلاغه می گوید: به پیشهاد جمعی از رفقا که فرمودند چون امیرالمومنین علیه السلام سرچشمه فصاحت و بلاغت است، قواعد زبان را او تاسیس نموده و همه خطبا و گویندگان از او پیروی کرده و از سخنش کمک گرفته اند پس خطبه ها و نامه های حضرت را نیز بر حکمت ها بیفزا ، من نیز تقاضای ایشان را پذیرفتم و این مجموعه را « نهج البلاغه » نامیدم.

 مشخصات نهج البلاغه:

نهج البلاغه در سه بخش تنظیم شده است:

1-   خطبه ها : به تعداد خطبه ، شامل سخنرانی هایی است که امیرالمومنین علیه السلام به مناسبت های متعدد ایراد فرمودند.

2-   نامه ها : مشتمل بر 79 نامه از آن حضرت است که برای افراد متعدد نوشته بود.

3-   کلمات قصار یا حکمت ها : حاوی 480 سخن کوتاه و حکیمانه از امیرمومنان است (در برخی منابع 489 حکمت نیز گفته اند) و در یک بخش مستقل گنجانده شده است.

دلایل ارزش و اعتبار مدارک نهج البلاغه:

1-   وجود منابع و مدارک زیاد مبنی بر صحت خطبه ها و نامه ها و حکمت ها منسوب به علی علیه السلام حتی ده ها سال قبل از تولد سید رضی (ره)

2-   فراوان بودن راویان و ناقلان سخنان امام علیه السلام که دانشمندان اسلامی آنها را سینه به سینه نقل می نمودند.

3-   وجود دستنویس های فراوان سخنان امام علیه السلام

4-   وجود حفاظ که سخنان امام را حفظ می کردند.

منابع سید رضی (ره) در تالیف نهج البلاغه:

سید رضی (ره) علاوه بر راویان امامان معصوم شیعه علیهم السلام و اصحاب و شاگردان آنها از کتابخانه های بسیار مهم و ارزشمند زمان خویش نیز در تهیه این مجموعه نفیس بهره می بردند از جمله:

1-   کتابخانه دارالعلم که دارای 80 هزار جلد کتاب بوده و به برادرش سید مرتضی تعلق داشت.

2-   کتابخانه بیت الحکمه دارای 10 هزار جلد کتاب بود ، و در آغاز تاسیس بود.

3-   کتابخانه قرطبه که در سرزمین اندلس وجود داشت با 400 هزار جلد کتاب که محققان برای تحقیق به آنجا می رفتند.

4-   کتابخانه خزانه الکتب در مصر با یک میلیون و ششصد هزار جلد کتاب.

شناخت علی علیه السلام از زبان خودش در نهج البلاغه

شما به خوبی جایگاه مرا از نظر خویشاوندی و قرابت و منزلت و مقام ویژه نسبت به رسول خدا «صلی الله علیه وآله» می دانید. او مرا در دامن خویش پرورش داد. من کودک بودم ، او مرا همچون فرزندش در آغوش خویش می فشرد و در استراحتگاه مخصوص خویش جای می داد، بدنش را به بدنم می چسبانید و بوی پاکیزه او را استشمام می کردم، غذا را نرم می کرد و در دهانم می گذاشت. هرگز در گفتارم دروغ نیافت و در کردارم اشتباهی پیدا ننمود.

از همان زمان که رسول خدا صلی الله علیه و آله را از شیر گرفتند ، خداوند بزرگترین فرشته از فرشتگان خویش را مامور ساخت تا شب و روز وی را به راه های بزرگواری و درستی و اخلاق نیک سوق دهد. من همچون سایه ای به دنبال او حرکت می کردم و آن حضرت هر روز نکته ای تازه از اخلاق نیک را برای من آشکار می ساخت و مرا فرمان می دادکه به او اقتدا کنم. وی مدتی از سال ، مجاور کوه حرا می شد، تنها من او را مشاهده می کردم و کسی جز من او را نمی دید. در آن روز غیر از خانه رسول خدا صلی الله علیه وآله خانه ای که اسلام در آن راه یافته باشد وجود نداشت و من نفر سوم آن خانه بودم که اسلام در آن راه یافته بود. من نور وحی و رسالت را می دیدم و نسیم نبوت را استشمام می کردم. به هنگام نزول وحی بر محمد صلی الله علیه وآله صدای ناله شیطان را شنیدم. از رسول خدا صلی الله علیه وآله پرسیدم: این ناله چیست؟ فرمود: این شیطان که از پرستش خویش مایوس گردیده است.

آنچه را من می شنوم ، تو می شنوی و آنچه را من می بینم، تو می بینی ، تنها فرق من و تو این است که تو پیامبر نیستی ، بلکه وزیر منی و بر طریق و جاده خیر و درستی قرارداری.

                                 ( آیین زندگی در نگاه نهج البلاغه / سازمان آموزش و پرورش استان قم)

برچسب ها :